ΑΠΟΜΟΧΛΕΥΣΗ η λέξη κλειδί για την κατανόηση της κρίσης.

Μια δύσκολη λέξη που θα μας συντροφεύει τουλάχιστον τα επόμενα 10 χρόνια. Θα προσπαθήσω με απλά λόγια να ερμηνεύσω την λέξη η οποία ταυτόχρονα εξηγεί και την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε. Το κείμενο δεν είναι πολιτικό, είναι ρεαλιστική οικονομική ανάλυση χωρίς παραμύθια.

Ο εύκολος δανεισμός λέγεται μόχλευση και χρησιμοποιείται για την αναθέρμανση της οικονομίας . Όταν ο δανεισμός είναι υπερβεί τα όρια και κινδυνεύει η οικονομία τότε ο περιορισμός των δανείων ονομάζεται υπομόχλευση  (deleverage στα αγγλικά).  Η απομόχλευση είναι άσχημη λέξη για να περιγράψουμε έναν δύσβατο δρόμο: εκείνον που οδηγεί στη μείωση του υπερβολικού χρέους μετά από μία πιστωτική φούσκα. Πρόκειται για ένα θέμα που πλέον είναι παγκόσμιο.
 Η μεγάλη αύξηση της μόχλευσης οδηγεί σε τεράστια χρηματοοικονομική κρίση. Η κυβέρνηση είναι υποχρεωμένη να  αναδιοργανώνει το χρηματοοικονομικό σύστημα. Οι υπερχρεωμένοι ιδιώτες μειώνουν τις υποχρεώσεις τους περικόπτοντας τις δαπάνες τους, οι κεντρικές τράπεζες μειώνουν τα επιτόκια. Η συνεπακόλουθη μείωση των δραστηριοτήτων και των κερδών ωθεί την κυβέρνηση σε τεράστια δημοσιονομικά ελλείμματα, τα οποία όμως, επίσης στηρίζουν την οικονομία. Τέλος, η οικονομία ανακάμπτει, με τη στήριξη των εξαγωγών και η κυβέρνηση ξεκινά τη διαδικασία συγκράτησης των δημοσίων δαπανών. Κατά συνέπεια, η προσωρινή αύξηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων συμβάλλει στην προστασία της οικονομίας από την επιβαλλόμενη μείωση των δαπανών του ιδιωτικού τομέα.
Εναλλακτικά, θα είχαμε μεγάλη ύφεση κατά την οποία το χρέος θα μειωνόταν λόγω των μαζικών χρεοκοπιών και όχι γιατί αποπληρώνεται.
Δυστυχώς, ο δρόμος της ομαλής προσαρμογής είναι πιο χρονοβόρος. Εξαρτάται επίσης από την αξιοπιστία της κυβέρνησης, η οποία πρέπει να είναι κατά πολύ ισχυρότερη από την αξιοπιστία του ιδιωτικού τομέα. Αυτό ισχύει για τις ΗΠΑ και τη Βρετανία, όχι όμως για την Ελλάδα, η οποία εξαναγκάζεται σε άγρια λιτότητα.

 «Η απομόχλευση γίνεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο που θα πρέπει να καταστεί σε όλους κατανοητός. Υπάρχουν τρεις τρόποι απομόχλευσης.

Λιτότητα Ακούμε πολλά για τη λιτότητα. Με άλλα λόγια: σφίξτε το ζωνάρι, ξοδέψτε λιγότερα, μειώστε τα χρέη σας. Όμως η λιτότητα προκαλεί μείωση των δαπανών και όταν εσύ ξοδεύεις λιγότερα, κάποιος κερδίζει λιγότερα και αυτό προκαλεί αυτοτροφοδοτούμενη ύφεση. Η λιτότητα προκαλεί περισσότερα προβλήματα. Δημιουργεί αποπληθωρισμό και πλήττει την ανάπτυξη.

Αναδιάρθρωση χρέους σημαίνει ότι οι πιστωτές πληρώνονται λιγότερα ή πληρώνονται αργότερα από ό,τι περίμεναν ή με χαμηλότερα επιτόκια. Με άλλα λόγια, το συμβόλαιο σπάει. Το χρέος του ενός είναι τα λεφτά του άλλου, όταν όμως διαγράφεις το χρέος αυτός που περιμένει να πληρωθεί παίρνει λιγότερα ή και τίποτε, κάτι το οποίο έχει επίπτωση στην περιουσιακή του κατάσταση.

Τύπωμα χρήματος. Από την άλλη πλευρά, τυπικά τυπώνεις χρήμα όταν τα επιτόκια είναι κοντά στο μηδέν και το πράττεις γιατί δεν μπορείς να τα μειώσεις περισσότερο. Οι κεντρικές τράπεζες τυπώνουν χρήμα και αγοράζουν συγκεκριμένα “πράγματα”, με αποτέλεσμα να στηρίζουν με ρευστότητα το σύστημα. Αυτή η τακτική προκαλεί πληθωρισμό αλλά ταυτόχρονα στηρίζει την οικονομία».

Ο  πληθωρισμός, που πολύ τον προπαγάνδισαν ως έμμεσο τρόπο ελάφρυνσης του χρέους, δεν θα βοηθήσει. Θα εκτίνασσε στα ύψη τις αποδόσεις, επιδεινώνοντας το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους και θα τραυμάτιζε θανάσιμα την όποια πιθανότητα ανάκαμψης. Και οι τίτλοι εκτός προϋπολογισμού, οι μεγαλύτερες δαπάνες που πρέπει να περικοπούν, είναι αφαιρουμένου του πληθωρισμού.

«Μια “ωραία” απομόχλευση καλύπτει τρεις επιλογές. Όταν χρησιμοποιείς ένα μέρος λιτότητας, ένα μέρος αναδιάρθρωσης χρέους και ένα μέρος τυπώματος χρήματος, αλλά με τη σωστή ποσότητα για το καθένα, τότε δεν έχεις άσχημα αποτελέσματα. Δεν προκαλείται υψηλός αποπληθωρισμός ή βαθιά ύφεση. Την ίδια στιγμή, η αναλογία χρέους προς εισόδημα υποχωρεί. Σε φυσιολογικές συνθήκες, μια χώρα πράττει αυτό που θεωρεί καλύτερο για τη σωτηρία της.

Η Ελλαδα

Η Ελλάδα είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση απομόχλευσης .Η κεντρική τράπεζα δεν βρίσκεται στον έλεγχο της κυβέρνησης έτσι δεν μπορεί να μειώσει τα επιτόκια, δεν μπορεί να τυπώσει νόμισμα. Για το χρέος ευθύνεται η κυβέρνηση (είναι δημόσιο χρέος) και όχι οι ιδιώτες έτσι δεν έχει την δυνατότητα η προσωρινή αύξηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων ώστε να συμβάλλει στην προστασία της οικονομίας .Έγινε μερική αναδιάρθρωση του χρέους με το  PSI  αλλά αυτό δεν ήταν αρκετό. Επιπλέον αντί η Ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα να βοηθήσει  στην μείωση του χρέους, κερδοσκοπεί σε βάρος της Ελλάδος  πράγμα που δεν θα έκανε μια Ελληνική Κεντρική Τράπεζα (αγόρασε ομόλογα σε χαμηλή τιμή και τώρα ζητάει από την Ελλάδα να τα πληρώσει στην κανονική τιμή) έτσι το μόνο που έχει μείνει είναι η λιτότητα και η ύφεση. Έτσι  εξηγούνται και τα μέτρα που ζητάει η τρόικα από την Ελλάδα  Έτσι Ελλάδα έφτασε να εξαρτάται από τις αποφάσεις των υπόλοιπων Ευρωπαίων. Φυσικά η μόνη άλλη δυνατή λύση για την επιτάχυνση της απομόχλευσης είναι η χρεοκοπία.

Η Ευρώπη

 Η χρεοκοπία όμως είναι δίκοπο μαχαίρι  και στην Ευρώπη υπάρχει ένα τεράστιο πρόβλημα γιατί δεν είναι ξεκάθαρο ποιος αναλαμβάνει ποια ρίσκα και δεν υπάρχει η κατάλληλη διαδικασία για τη λήψη αποφάσεων. Η  ΕΚΤ και αρκετές τράπεζες απέκτησαν υψηλή έκθεση σε κρατικό χρέος. Οι τράπεζες έχουν επενδύσεις ύψους 20 τρισ. ευρώ και κεφάλαια λιγότερα από ένα τρισ. ευρώ. Είναι ισχυρά μοχλευμένες. Επίσης οι χώρες έχουν προβλήματα χρέους και ταυτόχρονα πρέπει να χρεωθούν περισσότερο. Οι τράπεζες είναι υπερμοχλευμένες και δεν μπορούν να επεκτείνουν περαιτέρω τους ισολογισμούς τους. Έτσι οι κυβερνήσεις δεν βρίσκουν αρκετούς αγοραστές για το χρέος τους. Η ζήτηση υποχωρεί καθώς οι αγοραστές δείχνουν –ορθώς– σκεπτικισμό. Ως εκ τούτου, οι κινήσεις της ΕΚΤ προκάλεσαν απλά παροδική αύξηση στις αγορές κρατικών ομολόγων.

Σε τι κατάσταση βρίσκονται οι μεγάλες οικονομίες του κόσμου; Οι τέσσερεις από τις επτά πιο πλούσιες  χώρες του κόσμου βρίσκονται σε πολύ χειρότερη θέση από το μεγάλο κραχ του 1930.  Μία πτώχευση που θα ξεκινούσε από την Ελλάδα θα οδηγούσε σε απίστευτο ντόμινο .

Η λύση

Αυτό που συμβαίνει σήμερα στην Ευρώπη είναι ακριβώς το ίδιο που συνέβη στις ΗΠΑ το 1789. Το 1776 οι αποικίες κήρυξαν την ανεξαρτησία τους από τη Μ. Βρετανία. Δεν είχαμε μία χώρα. Είχαμε πολλά κράτη, τα οποία είχαν υπογράψει μια σειρά συνθηκών ανάλογη με τη Συνθήκη του Μάαστριχ. Ήταν ανεξάρτητα κράτη που είχαν προβλήματα χρέους και επέβαλαν δασμούς το ένα στο άλλο. Πέρασαν 13 χρόνια και το 1789 τα κράτη αυτά ενώθηκαν, εξέλεξαν μια κεντρική κυβέρνηση, κυρίως εξαιτίας των τεράστιων προβλημάτων χρέους που αντιμετώπιζαν. Υπήρξε συνταγματική ένωση και επιβολή κοινών φόρων. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα στις ΗΠΑ να μειώσουν το χρέος τους και να ενισχύσουν τα έσοδά τους. Υπήρχε η δυνατότητα κοινής φορολόγησης και ταυτόχρονα έκδοσης “κεντρικών” ομολόγων και κοινού δανεισμού. Η Ευρωζώνη  δεν έχει τη δυνατότητα  δανεισμού σαν ένα σύνολο. Δεν έχει κοινό, κεντρικό φορολογικό σύστημα και δεν έχει ένα κοινό υπουργείο Οικονομικών. Είναι μια ένωση κρατών, τα οποία λειτουργούν ανάλογα με τις ανάγκες που αυτά έχουν.

 Η Ευρώπη έχει φθάσει στο σημείο - καμπή. Πρέπει να αποφασίσει εάν θα δημιουργήσει μια σταθερή κεντρική κυβέρνηση και θα την ενώνει κάτι περισσότερο από μια απλή συνθήκη. Θα πρέπει να δημιουργήσει μια κεντρική κυβέρνηση που θα μπορεί να μαζεύει φόρους και να εκδίδει ομόλογα, τα οποία θα “υποχρεώνουν” αλλά και θα “μοιράζονται” σε όλους. Το μεγάλο θέμα είναι πόσο πόνο θα αντέξει ακόμη η Ευρώπη πριν κατανοήσει ότι η δημιουργία μιας ομοσπονδίας είναι η μόνη σωτηρία.